ORHUN VADİSİ ve ALTAY DAĞLARINDA ALTIN BAŞLI KARTAL FESTİVALİ

 



Bu gün, 30 Eylül Cumartesi.

Dün geldik Bayan Ulgii şehrine. Şehir dediysem, köyleri dahil nüfusu 110. 000 olduğu söylendi. Yani büyücek bir kasaba.

Bayan, Moğol dilinde "zengin" anlamına geliyormuş. Yani şehirin adı ; Zengin Ulgii.

Ulgii, nüfusunun %90'ı Kazak ve %10'u Moğol olan bir şehir. Bu nedenle Moğolistan'da bir Kazak Kenti diyebiliriz.

Başkent Ulaanbaatar'dan 2 saatlik uçak yolculuğu ile ulaşılıyor. Aynı gün 6 uçuşu görünce çok şaşırmıştım doğrusu. Şaşıran sadece ben değil Hunnu Airlines çalışanları da galiba, çünkü tüm uçuşlar birbiri üzerine binip, ortalık karışmıştı. Ama hakkını vereyim, çok iyi bir uçuş ve hizmet aldık. Hatta bizim THY'nin nasıl olup da bir kaç yıldır üst üste Avrupanın en iyi havayolu olabildiğini sorguladık. Hunnu Airlines de, koltuk arası genişliği gayet iyi. İkram bizimkinden çok daha iyi. Üstelik bu iki saatlik iç uçuş.

THY, de 8 saatlik uçuşta istenilen 2.ekmeği bile vermeyen garip bir anlayış var.

1400 Dolarlık bilet alıp, 35cm lik koltuk aralığında, neyse konumuz THY değil. Zaten bundan böyle tercihimiz de değil. Bayrak taşıyıcı hava yolunda Türk rakısı servisi yok, ama İngiliz viskisi, Alman birası ve Fransız şarabı var. Severim böyle milli havayolunu.

İndik Bayan Ulgii Hava Limanına.

Tam çıkışta bizi bir müzik grubu karşıladı. Arkalarındaki panoda "Kartal Festivali 2023" yazıyordu.

Şimdi anlaşıldı üst üste inen bir dolu uçağın nedeni. Yoksa buraya her gün bir uçak bile inmiyormuş.

Zaten bu gün gördük ki, "Altın Kartal Festivali" uluslararası bir nitelik kazanmak üzere. Yüzlerce hatta binlerce batılı, doğulu, güneyli, Amerikalı insan bu festivali izlemek için binlerce kilometre yol gelmiş.

Gerçekten de müthiş bir olay, anlatmaya çalışacağım. Ama sırada daha başka anlatacaklarım var.

Sovyet Rusya, Moğolistan'ın Kazakistan ile ortak sınırı olmasın diye, burada da olmayacak entrikalar yapmış; Kazakistan ile yine Kazakların yaşadığı Ulgii şehri arasındaki daracık bir koridoru kendisi ile Çin sınırı yapmış.

İstanbul'dan doğrudan Başkent Ulaanbaatar'a uçtuk.

Gayet güzel bir otel olan Flower Hotel de toplamda 4 gece kaldık.

Yüzölçümü Türkiye 'nin iki katı olan Moğolistan'ın nüfusu 3,5 milyon. Bu nüfusun 2 milyonu da baş şehir Ulaanbaatar(Kızıl Kahraman)' da yaşıyormuş. Şehirdeki ulaşım sadece karayolu ile. Karayolu akışı sağdan. Ama otomobillerin çoğu da sağdan direksiyon olunca kilitlenme kaçınılmaz oluyor. Yani doğru bir Karayolu rejimi yok. Sollama, sağlama karışmış. Dolayısıyla 6 şeritli yollar kilitleniyor. Trafik tam anlamıyla kabus gibi.

Ulaanbaatar'da budist manastırlarını gezdik. Tesadüf mü gezi liderimiz Dr. Temel Tacal mı denk getirdi bilmem ama budist ayinlerini canlı izledik. Manastırlara girerken eşiğe basmamak gerekiyormuş.

                                                                                                     

Budist ayinleri gerçekten enteresan. Renklerin her birinin anlamı var. Güzel fotoğraflar çektik.

Moğol insanı GER dedikleri çadırı çok seviyor. İki katlı evlerinin bahçesinde GER leri var. Enteresan bir tutku.

Ulaanbaatar'daki Cengiz Han Müzesine ayırdığımız sürenin 3 saat gibi çok yetersiz bir süre olması gezimizin tek eksiğiydi.

 

2.gün TERELJ bölgesine giderken Tonyukuk'un yazıtına uğradık ama göremeden geri döndük. Sonra devasa boyutlarda Cengiz Han heykeline gittik. Dünyada insan eliyle yapılmış en büyük 30.yapı. 40 metre yüksekliğindeki, paslanmaz çelikten yapılmış. Cidden çok heybetli.

Terelj'de balkonlu çadırları gördük. Pandemi döneminde oluşan talep bu yatırımları gerçekleştirmiş. Güzel bir öğle yemeği yedik orada. Tuvalet ve lavabolar gene tertemiz. Oradan dağ başındaki bir Budist manastırını ve kaplumbağa kayasını gördük. Akşam yemeği Ulaanbaatar'da değişik ve güzel bir restorandaydı.

Üçüncü gün 7 saatlik bir yolculuk sonrasında vardığımız Karakurum (Harhorin) de iki gece Moğolların GER, Türklerin YURT adını verdiği çadırlarda geceledik.

Bu çadırlar bizim kepenek dediğimiz sıkıştırılmış yapağı ile yalıtılmış. İçinde ahşap bir iskeleti var. İçeriden ayrıca kalınca, halı benzeri bir yalıtım daha var. İki kişilik çadırlar yaklaşık 30 metrekare. Karakurum daki çadırlarda çadırın içinde elektrik, duş, lavabo ve tuvalet vardı. Isıtması yetersiz olsa bile elektrikli radyatör le yapılıyordu. Oysa sonradan gideceğimiz Ulgii deki çadırlarda, bunlardan hiç biri yoktu. Karakurum köyden biraz daha büyükçe bir kasaba ve Moğollar için de yabancı turistler için de önemli bir yer değil. Gezdiğimiz Erdene Zuu manastırı dışında bizim için çok önemli bir nokta olması, Göktürk Devletinin kurulduğu yer olması.

Erdene Zuu, budist manastırında budist ayininde sunulan içtiğimiz "kımız" hiç fena değildi. Ama orada Buda'nın 23.reenkarnesi olduğuna inandıkları genç bir adam için yapılan özel ayin, gerçekten bir şanstı. Bu vesileyle fırsatı nimet bilip kutsanan arkadaşları da tebrik ediyorum. :=)

 Bir Türk olarak Karakurum benim için önemli bir yer.

Çünkü burası ;Orhun Vadisi.

Bilge Kaan ve kardeşi Kül Tigin'in yazıtları burada. Benim için, muhteşem bir yer.

Tarihte "Türk" kelimesinin geçtiği (m. s. 7.yy) ilk yazılı belge, Orhun Abideleri ve TİKA'nın koruma altına aldığı bu anıtlar, bir müze içinde bulunuyorlar. Müzeyi de yine TİKA yapmış. Görmeyi çok istediğim bir yerdi.

Türk dilinin bilinen ilk yazılı kaynakları ve ilk Türk alfabesi olan Göktürk alfabesiyle yazılmış bu anıtlar, her Türk için çok önemli olmalı.

İlteriş Kutluk Kaan'ın oğulları olan Bilge Kaan ve kardeşi Kül Tigin iki dilde yazmışlar kitabeyi; Göktürk alfabesiyle ve Çince. Taşın ön yüzünde Göktürk, yan yüzünde Çince yazılı metinde, milletine hesap ve öğüt veren bir yazı var. İnternette kolayca bulunuyor çevirisi.

Bu anıtları yazdıran ise babalarının da Başveziri olan bilge devlet adamı, Tonyukuk. Tam ve örnek bir devlet adamı. Onun da bir kitabesi var ve gittik görmeye. Ama oraya da bir müze ve tesis yapılıyormuş, göremedik.

TİKA;TC Kültür Bakanlığına bağlı Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı.

 

Moğolistan uçsuz bucaksız bozkırlardan oluşan bir ülke ve tabii ki çok soğuk bir ülke. Ulaanbaatar'dan Karakurum'a 6 saatlik yolculuk ile karayolundan gittik. Bu sayede su ile çölün aynı yerde bulunabileceğini de görmüş olduk. İnanılmaz ama gerçek. Rüzgar o kadar kuru, sert ve sürekli ki, ot bile yetişmiyor o çölde. Ama su var.

Unutmadan yazmalıyım; Umumi tuvaletlerin temizliği bizimkilerden daha iyi. Kırsal alandakiler hariç tabi. Orada tuvalet bile yok.

Yemekleri de gayet yenilebilir ve güzel. Ama et ağırlıklı. Sebze, meyve çok az.

Çayı suda değil sütte demiyorlar. Hiç de fena değil tadı. Çok yüksek hayvan varlığına sahip bir ülke. Dolayısıyla kırmızı et ucuz. Önemli bir Müslüman nüfus var ama domuz eti çokça tüketiliyor. Koyun, at ve dana eti çok, tavuk az.

Turizmi daha yeni keşfediyorlar. Bu çerçevede, açık büfe yemek ilk yarım saatte bitiyor ve yenisi de gelmiyor. Ama sorarsanız yemek süresi 2 saatmiş.

Karakurum'da kaldığımız çadırların da olduğu otelimizin adını hatırlamıyorum. Ama zaten oradaki tek otel.

Ama doğrusu oraya gidecek olanlara çadırda kalmayı asla tavsiye etmem. O soğukta banyo yapmak da çok riskli.

 Karakurum'dan döndüğümüzde Ulaanbaatar'daki otelimize kavuşmak ve yıkanmak bizi çok mutlu etti.

 Bir gün sonra uçtuk Bayan Ulgii ye.

Oradaki çadırların içinde elektrik, su, tuvalet, lavabo yok.

40-50 metre uzaktaki ortak kullanımda olan tuvalet, lavabo, banyo var. Isınma soba ile. Bu nedenle de ya çok sıcak, ya da çok soğuk. Bunu önlemek için gece boyunca iki kez birileri çadırınıza giriyor ve soba yakıyor. Zaten çadırlarda kapı kilidi filan da yok.

Çadırlarımız genç bir karı-kocanın sahibi oldukları bir yer. Koca aslında bankacı adı da Nurbol. Karısı gayet güzel Türkçe konuşuyor, Nurcan. Bir de Nurcan'ın abisi var çalışan. Aile işletmesi. Yemekleri de kendileri yapıyorlar, servisi de. Yemeklerin de gayet güzel ve yeterli olduğunu yazmalıyım.

Bizi memnun etmek için çırpındılar.

İkinci gün, Rus yapımı 4x4 minibüslerimizle Altay Dağlarının içine ilk yolculuğumuzu yaptık. Yaklaşık 2000 metre rakımdaki devasa yaylaya iki saatte vardık. Yolun yarısından sonraki alanda yol da yoktu. Sürücü bataklık benzeri yolda, nereden gideceğine kendi karar veriyordu. Üç minibüsten birinin sürücüsü belki de bu nedenle yanlış karar verdi ve çamura saplandı. Ama bu gayet olağanmış...

Vardığımız çadır, bir Kazak ailenin çadırıydı.

Çevrede, inekler, koyunlar, yaklar, atlar serbest dolaşıyor.

Gayet güzel Türkçe konuşan büyük kızları Umut bizi çok şaşırttı. Türkçeyi internetten ve Türk tv dizilerinden öğrenmiş.

Yer sofrasında önce bir geleneksel, yiyecekler ikram ettiler. Derken sofraya bizim için kesilip pişirilmiş koyun geldi. Müthiş güzel lezzeti yer sofrasına yanaşamayan göbekliler tatmakla yetindiler; Misal, ben.

Dönüş geceye kaldığı için biraz tedirgindim, ama sürücüler gerçekten başarılıydı. Sıfır konforlu minibüsler de öyle. Ama yolda kara saplanmış, kaymış bir dolu araç da gördük.

Bir de gece karanlığında, yanındaki boş atlarıyla, ata binmiş ve eğere bağlı bastonununa koyduğu sağ kolunda Kartallarıyla giden adamlar gördük. O soğukta, karlı dağ yolunda, hayvan kürkü paltoları ve deri pantolonlarıyla...

Öğrendik ki, ertesi gün yapılacak Altın Kartal Festivali yarışmasına gidiyorlarmış!

Bu yolculukları iki gün sürenleri bile varmış.

Yanlarındaki boş atlarını da, diğer atı dinlendirmek için götürürlermiş.

Kartallarını çocukları gibi seviyor ve bakıyorlar. Şimdilerde yetişkin kartalı tuzakla yakalayıp alıkoymaları da varmış ama esasen onu biraz büyümüş yavruyken yuvadan alıp bakarlarmış. Zaten yarışmada o Kartalların en üst derecelerde yer aldığı görülüyor. Kartalı alışıncaya kadar kendileri besliyorlar ama sonradan avlanmaları için belli zamanlarda serbest bırakıyorlar. Yani vahşi yeteneklerini geliştirmelerini sağlıyorlar. Alınan bu yavru kartallar en çok 7 sene bakılıyor ve sonra doğal yaşamına bırakılıyor. Rivayete göre ara ara sahibini ziyarete gelirmiş.

Neticede çok güçlü ve vahşi bir hayvan Kartal. Bu nedenle sahibi dışındaki insanların yanında gözleri süslü bir gözlük ile kapatılıyor. Pençeleri bir insan eli büyüklüğünde ve tırnakları da neredeyse 10 cm. Çiğ et ile besleniyorlar.

Çok farklı, çok değişik bir Coğrafya değil mi?

Festivalin yapılacağı gün nihayet gelmişti. Ulgii den yaklaşık bir saatlik asfalt yol ile gittiğimiz yer devasa bir düzlük. Karlı Altay Dağlarının bir yaylası. Çevresi tamamen karlı yalçın kayalıklarla çevrili. Uzakta bir yerde minik bir göl de var. Ama orman yok. Rakım 2200 metre olarak ölçülüyor.

                                                                                             

Binlerce insan, yüzlerce araçla gelmişler.

Onlarca YURT çadırı kurulmuş. Yerel satıcılar ürünlerini yerlere yaymış, müşteri bekliyorlar. Yün ürünler revaçta.

En çok dikkat çekenler, Kartallarıyla atlarının üzerinde gururla gezen Kazak'lar. Dünyanın dört bir yanından insanlar var. Kameralar, dronlar, teleobjektifli fotoğraf makinaları, her şey hazır. Sıcaklık sıfırın hayli altında. Termoslarımıza doldurduğumuz sıcak suyla kahvelerimizi içiyoruz Bizim gibi Türkiye'den oraya çay götürenler de var bizim grupta.

Öğlene kadar konser kıvamında şarkılar, danslar sergileniyor.

Ve öğleden sonra beklenen yarışma başlıyor; Kartalının ve kendisinin kaydını resmen yaptıranlar, atlarıyla bir yerde bekliyorlar.

                                                             

Adı okunan yarışmacı alanın ortasına geliyor atıyla. Sonra Kartalının gözünü kapatıp, yine atıyla gelen yardımcısına veriyor. Yardımcı kartalı alıp, 2000 metre kadar uzakta ve yaklaşık 300 metre yüksekteki kayalık yere çıkıyor. Orada atından iniyor ve Kartalla bekliyor. Hakemler "bırak" talimatını verdiği anda gözünü açıp, Kartalı serbest bırakıyor. Aynı anda kronometre çalıştırılır. Aşağıdaki alanda atının üzerinde bekleyen sahibi, Kartalının tanıdığı çığlıklar atarak onu çağırıyor. Bu arada atıyla alanda koşup, sağ kolunu uzatıyor. Kartalı sahibinin çağrısını duyup, müthiş bir hızla geliyor ve koluna iniyor. En kısa sürede gelen Kartal birinci oluyor. Bu yarışmanın birinci etabı. Bu etapta birinci olan Kartal, sahibine 14 saniyede ulaştı.

Bazı kartallar ise çekip gidiyor, dolaşıyor. Bazen çok uzak bir yere konuyor. Hatta köpeğini yanında getiren izleyicilerden birinin köpeğine saldıranlar da oldu. Kırmızı renkli kıyafeti olan küçük çocuğa saldıran da oldu.

İkinci etap ertesi gün yapıldı. Önceden avlanmış ölü bir tavşanı uzunca bir ipe bağlı olarak yerde hızla sürükleyen yarışmacı, atının üzerinde. Yukarıdan serbest bırakılan Kartalını ava davet ediyor. Bir gündür aç olan Kartal, ava öyle bir hızla ve hedefini asla şaşırmadan öyle bir dalıyor ki, gerçekten görülmeye değer. Heyecanlanmamak elde değil.

Müthiş bir görsel ve doğal şölen.

Daha sonra ise Kukbar dedikleri, keçi derisini iki at üzerinde adamın çekiştirmesi yarışı vardı, atlarına ve kendi bedenlerine ne kadar hakim oldukları, bu yarışmada belli oluyor, atlar sanki kendi bedenlerinin bir parçası.

Tenge dedikleri hızla atla giderken yerden madeni para alma ve Kız-Kuar dedikleri kadın atlının erkek atlıları elinde kırbaçla kovalaması oyunlarını maalesef havanın çok soğumasından dolayı izleyemedik.

Gezi liderimiz, O gün akşam yemeği bir sürpriz yaptı gruba; Pamukkale Restoranda çok güzel Türk yemekleri yedik.

Denizli'den Abdullah bey ve kazak eşinin restoranında yemekler çok başarılıydı. Sohbetler, ikramlar çok güzeldi. Restoran da doluydu. Sonraki günlerde yaptığı otel, modern çadır, bungalov, ortak alanlar ve çok büyük kongre çadırında oluşan turizm yatırımını da gördük ve gurur duyduk.

Ulgii'de, festivalde Türkçe bilen konuştuğumuz bir çok insan oldu. Bunlardan biri de Türkçe öğreten bir özel okulun Müdür Yardımcısıydı. Bunu duyunca gerçekten çok şaşırdık ve tabii ki önce şüphelendik. Ama öğrendik ki bu okulun şüphelerimizle bir ilgisi yokmuş.

Kazak müdür yardımcısının davetiyle gittiğimiz okuldaki gençlerin karşılama töreni, çok duygulandırdı bizi. Tamam ne var, hepimiz ağladık.:=) Okulun şeref panosundaki iki fotoğraftan biri Cengiz han, öbürü Mustafa Kemal Atatürk idi.

                                                                           

Cengiz han fotoğrafının altında Moğolistan Bayrağı, Atatürk fotoğrafının altında Türk Bayrağı. Duvarlarda Atatürk' ün sözleri. Çocukların ellerinde Türkçe yazılmış yazılar, bayraklar...

En büyük hayalleri, Türkiye'de bir üniversiteyi kazanmak. Gayet güzel Türkçe konuşuyorlar. İstekleri olan Türkçe kitapları tabii ki göndereceğiz. Hatta üniversite okumak hakkını kazanıp gelenlere de ciddi destekler vereceğiz olanaklarımız ölçüsünde.

Okulda Türk öğretmen yok. Ama hemen tüm öğretmenler eksik gedik de olsa Türkçe konuşuyor.

Beni şaşırtan ise, dönüş için gittiğimiz Ulgii hava alanındaki kontuar görevlisi kadınla, bagaj alıcının aralarında Türkçe konuşmaları oldu. Nerede öğrendiniz Türkçeyi diye sorduğum soruya aldığım cevap ; Annemden,olunca özür dileyip konuyu kapattım.

Dönüşte gene Flower Hotel de yıkanıp rahatladık. THY nın 4,5 saatlik rötarlı kalkışı bile bizi hiç etkilemedi.

Gruptaki hanımefendilerin Kaşmir alışverişleri de izlenmeye değerdi doğrusu.

Bu olağanüstü geziyi bize sağladıkları için Ebru ve Temel Tacal'a ve grubumuzdaki herkese teşekkür ederiz.

Bu arada bendeki bu kareleri paylaşmadan edemeyeceğim :)